ترجمه: دکتر ناهید عزالدین زنجانی؛ متخصص کودکان، مدیرعامل انجمن ترویج تغذیه با شیرمادر
کافی نبودن شیر چه واقعی باشد و چه ذهنی (تصوری)، یک دلیل شایع قطع شیردهی است.
سندروم ناکافی بودن شیر اصطلاحی است که یا مادر نمی‌تواند شیرکافی تولید کند (که ممکن است اولیه یا ثانویه باشد) و یا شیرخوار نمی‌تواند شیر را به مقدار کافی دریافت نماید.
چون بسیاری از شیرخواران ظرف 24 تا 72 ساعت بعد از تولد از بیمارستان مرخص می‌شوند، دریافت ناکافی شیر و کم‌آبی بدن ممکن است در روزهای اول معلوم نشده و در پیگیری‌های بعدی مشاهده شود.
به هر حال با مداخلات مناسب می‌توان از مشکلات ناشی از دریافت ناکافی شیر پیشگیری نمود، بنابراین ارزیابی دقیق نحوه تغذیه نوزاد قبل از ترخیص از بیمارستان به منظور اطمینان یافتن از روش صحیح شیرخوردن، اهمیت زیادی دارد.
علائم و نشانه‌ها
نشانه‌های دریافت ناکافی شیر در نوزاد شامل: تاخیر در انجام دفع و یا اجابت مزاج نامکرر، کاهش دفع ادرار، زردی زودرس، گرسنگی دائمی، بی‌حالی و کاهش وزن بیش از 8 تا 10 درصد وزن هنگام تولد است.
مقدار شیری که در هفته اول ترشح می‌شود، طبق جدول 1 و الگوی طبیعی دریافت/ دفع نوزاد، در همین هفته طبق جدول شماره 2 است، بنابراین علاوه بر نشانه‌هایی که ذکر شد ممکن است میزان ترشح شیر و یا دریافت / دفع نوزاد مطابق این الگوهای طبیعی نباشد.
علت ناکافی بودن شیر چیست؟
همان طور که ذکر شد دریافت ناکافی شیر ممکن است یا مربوط به اشکال در تولید شیر توسط مادر و یا اشکال در دوشیدن و دریافت شیر از پستان توسط شیرخوار باشد.
در ادامه ریسک فاکتورهای شناخته شده برای بروز مشکلات شیردهی بیان شده‌اند که یکی از این مشکلات نیز سندروم ناکافی بودن شیرمادر است (نوع ثانویه).
ریسک فاکتورهای مادری که عامل مشکلات شیردهی هستند؛ از جمله سندروم ناکافی بودن شیر
(نوع ثانویه)
سابقه / فاکتورهای اجتماعی
تمایل زودرس به تغذیه توام (شیرمادر و شیرمصنوعی)، سابقه مشکلات در شیردهی قبلی و یا آهسته وزن گرفتن شیرخوار قبلی که با شیرمادر تغذیه می‌شد، سابقه نازایی ناشی از اختلال هورمونی، مشکلات پزشکی مشخص (هیپوتیروئیدی درمان نشده، دیابت، CF)، سن مادر (مادر نوجوان و یا مادر مسن)، مشکلات روحی روانی به ویژه افسردگی، عوارض حول و حوش زایمان (خونریزی، افزایش فشارخون و عفونت)، استفاده از قرص‌های پیشگیری ترکیبی خوراکی (استروژن و پروژسترون) قبل از استقرار یافتن شیر.
فاکتورهای ساختاری / فیزیولوژیک پستان
عدم بزرگ شدن قابل توجه پستان در دوران بارداری، نوک پستان پهن یا فرورفته، تغییرات مشخص در ظاهر پستان: پستان‌های غیر قرینه، هیپوپلاستیک (رشد نیافته) و یا توبولر (استوانه‌ای شکل)، جراحی قبلی پستان که سبب صدمه به اعصاب آورنده نوک پستان و یا مجاری شیر شده است، جراحی قبلی پستان برای اصلاح ظاهر غیر طبیعی پستان، آبسه قبلی پستان، زخم وسیع یا دائمی نوک پستان، اختلال در مرحله 2 لاکتوژنزیس (شیر قابل توجهی نیامده است).
فاکتورهای محیطی
جدایی مادر و شیرخوار و یا مادری که باید شیرش را مرتب بدوشد.
ریسک فاکتورهای مربوط به شیرخوار که عامل مشکلات شیردهی هستند
فاکتورهای فیزیولوژی /تشریحی/پزشکی
نارس بودن (کمتر از 37 هفته) یا وزن کم هنگام تولد ( کمتر از 2500 گرم )، چند قلویی، اشکال در درست به دهان گرفتن یک یا هر دو پستان، مکیدن غیر مؤثر یا غیر مداوم، غیر طبیعی بودن حفره دهان (شکاف کام یا لب، فک کوچک، زبان بزرگ)، مشکلات پزشکی (زردی، قند خون پایین، دیسترس تنفسی، عفونت)، مشکلات عصبی (سندروم‌های ژنتیکی، شلی یا سفت بودن عضلات شیرخوار)، شیرخواری که دائماً در حال خواب است، از دست دادن بیش از حد وزن
فاکتورهای محیطی
مکمل یاری با شیرمصنوعی، برقرار نشدن شیر هنگام ترخیص از بیمارستان، زود مرخص کردن از بیمارستان، زود استفاده کردن از گول زنک (پستانک)
ناکافی بودن شیر (نوع اولیه)
شکست شیردهی اولیه نادر است و اغلب با: عدم رشد پستان در دوران بارداری، تاخیر در مرحله 2 لاکتوژنزیس به دلیل باقی ماندن جفت، نارسایی اولیه هیپوفیز، دیابت و یا استفاده مادر از برخی داروهای خاص اتفاق می‌افتد.
مادری که سابقه جراحی پستان داشته باشد هم در معرض خطر سندروم ناکافی بودن شیر و یا عدم توانایی در انتقال شیر خواهد بود به ویژه اگر اعصاب و مجاری شیر صدمه دیده باشند.
علل سندروم ناکافی بودن شیر مادر
(نوع اولیه)
شکل پستان
هیپوپلازی پستان (عدم رشد پستان)، پستان‌های توبولر (استوانه ای شکل)، قرینه نبودن واضح پستان‌ها
جراحی پستان
برداشتن پستان Reduction، کاهش سایز (کوچک کردن)، گذاشتن پروتز (بزرگ کردن)، آبسه قبلی پستان‌ها، سرطان پستان، پرتودرمانی پستان
اختلالات غددی
نارسایی غده هیپوفیز
فاکتورهای محیطی
تولید ناکافی شیر بیشتر به دلیل استفاده زود و بی‌مورد از شیر مصنوعی است. به ویژه در برخی از بیمارستان‌ها که روتین‌وار، توصیه می‌شود.
گاهی اوقات نیز که شیرخوار قادر نباشد شیر را به طور مؤثر از پستان تخلیه کند منجر به کاهش تدریجی تولید شیر می‌شود مانند شیرخواران 34 تا 36 هفته و برخی شیرخواران که مشکلات عصبی یا آنومالی‌های دهانی دارند.
هر فاکتوری که برداشت شیر را محدود کند ممکن است سنتز (ساخت) شیر را به دلیل فاکتورهای عصبی پستان کاهش دهد. این دو فاکتور عبارتند از :
یک مهارکننده ترشح شیر که پروتئینی است به نام Feedback inhibitor of Lactation که اگر شیر در مجاری شیری باقی بماند و تخلیه نشود ساخته می‌شود.
عامل دوم کشیده شدن آلوئول‌ها است که ممکن است سنتز و ترشح شیر را کاهش دهد.
